Wszyscy wiemy, że dla prawidłowego funkcjonowania każdego żywego organizmu niezbędne jest prawidłowe odżywianie i dostarczanie mikro- i makroelementów oraz witamin.
Już nieco mniej z nas wie, że w organizmie człowieka spotyka się około 30 pierwiastków chemicznych, spośród których – węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor i siarka nazywa się pierwiastkami biogennymi bądź też budulcowymi.
A już z pewnością garstka ma świadomość, że ilość poszczególnych pierwiastków w organizmie człowieka, zależy od kilku czynników:
– prawidłowego odżywiania,
– sposobu ich wchłaniania,
– szybkości wydalania,
– wieku,
– płci (Czerpak R., Jabłońska – Trypuć A., 2007).
Warto być tego świadomym, bo biopierwiastki są niezbędne w tworzeniu i funkcjonowaniu struktur komórkowych oraz przebiegu wielu procesów fizjologiczno – metabolicznych w naszym organizmie.
Biopierwiastki dzielimy na makro- i mikroelementy.
Makroelementy to pierwiastki podstawowe, występujące w większości w organizmach roślinnych i zwierzęcych, niezbędne do ich prawidłowego funkcjonowania. Najważniejsze z nich to: azot, wapń, potas, fosfor, magnez, siarka oraz sód.
Natomiast mikroelementy, zwane też pierwiastkami śladowymi, pełnią rolę biokatalizatorów i zaliczamy do nich m.in. żelazo, mangan, miedź, cynk i molibden, jod, krzem, bor, fluor, selen, chrom, lit. Zarówno niedobór jak i nadmiar tych pierwiastków powoduje zakłócenia w prawidłowym przebiegu wielu procesów, choćby odnowy skóry, włosów i paznokci.
Przyjmuje się, że makroelementy występują w skórze w dostatecznej ilości, gdyż wchodzą w skład NMF-u, czyli naturalnego czynnika nawilżającego (z j. ang. Natural Moisturizing Factor) (Jurkowska S., 2003). W skład NMF wchodzą: aminokwasy (ok.40%), kwas piroglutaminowy (PCA), mleczany, mocznik (ok.7%), amoniak, kwas moczowy, kreatynina (ok.1,5%), sole kwasu mlekowego, cytrynowego, mrówkowego oraz jony minerałów – sodu, potasu, magnezu, fosforu, wapnia i chloru (Nakagawa N., Sakai S., Matsumomo M., 2004). Pomimo wszystko w skórze zachodzi ciągła utrata minerałów powodując, że skóra staje się bardziej wiotka, słabiej ukrwiona, zmęczona, blada. Jest to efekt naturalnych procesów starzenia się komórek oraz działania stresogennych czynników zewnętrznych. Niekorzystny wpływ mają również zanieczyszczenia środowiska, działanie promieni UV oraz złe nawyki żywieniowe, niedostateczna ilość snu, stres w życiu codziennym czy palenie papierosów. Systematyczne dostarczanie skórze minerałów, może powstrzymać w/w objawy.
Dlatego tak istotny jest przemyślany i uważny, tzw. racjonalny sposób żywienia. Drugi, jakże ważny poziom Piramidy Higieny Ciała. Tylko pełnowartościowe produkty są w stanie dostarczyć zapotrzebowanie na niezbędne minerały i witaminy.
Dla przykładu weźmy krzem i siarkę. Jedne z najważniejszych pierwiastków, wpływających na kondycję skóry.
Jestem pewna, że wielu zadziwi fakt, iż krzem (obok tlenu) jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem w otaczającym nas środowisku. W organizmie człowieka znajduję się w szkliwie zębów, włosach, skórze, tkance łącznej, płucach, ścięgnach, mięśniach gładkich i węzłach chłonnych. W tkankach krzem występuje w różnych formach, np. jako kwas ortokrzemowy (H4SiO4), który przenika przez ściany komórek i jest łatwo wydalany z organizmu lub w postaci trudno rozpuszczalnych kwasów polikrzemowych i ich soli (Dejneka W., Łukasiak J., 2005, Kabata – Pendias A., Pendias H., 1999).
Dzienne zapotrzebowanie krzemu wynosi 0,15-0,25 mg/kg masy ciała. Do krwi dostaje się zaledwie 30-50% krzemu przyjętego z pożywieniem (Dejneka W., Łukasiak J., 2005). Metabolizm krzemu w organizmie człowieka kontrolują hormony gruczołu tarczycowego i kory nadnerczy, natomiast główną rolę w gospodarce ustrojowej krzemu pełnią nerki. Krzem bierze udział w wielu procesach metabolicznych (rozkład węglowodanów, białek i tłuszczów), znajduje się w centrum aktywnym enzymu – hydroksylazy prolinowej, która jest kluczowa do prawidłowego tworzenia się kolagenu (Kabata – Pendias A., Pendias H., 1999). Krzem pełni funkcję matrycotwórczą i katalityczną w stosunku do enzymów odpowiedzialnych za proces kalcyfikacji (uwapnienia) kości (Dejneka W., Łukasiak J., 2005).
Niedobór krzemu w organizmie może powodować wiele zaburzeń, np: upośledzenie syntezy kolagenu, szybsze starzenie się skóry, pękanie paznokci, wypadanie włosów, deformacje i niedorozwój kości (kruchość kości), chrząstek i stawów, osłabienie ścian naczyń krwionośnych, obniżenie odporności immunologicznej – łatwiejsza zapadalność na choroby wirusowe, zmiany w tkance łącznej, prowadzące do różnych chorób skórnych – dermatoz (Dejneka W., Łukasiak J., 2005) itd. Dlatego też, już od wielu pokoleń krzem wykorzystywany jest w medycynie ludowej, np. wywary z ziół tj. skrzyp polny, rdest ptasi, słoma owsiana, które zawierają duże ilości tego pierwiastka stosowane są do leczenia różnego rodzaju schorzeń skóry, stanów zapalnych, trądzika różowatego, grzybic, łupieżu, kruchości paznokci czy wypadania włosów (www.kami.med.pl).
Produkty bogate w krzem: otręby, płatki owsiane, grube kasze, proso, warzywa ze skórką (np. ogórki), cebula, czosnek, szczypior, rzodkiew, kapusta, fasolka szparagowa, szparagi, wody zdrojowe.
Z ciekawostek – badania naukowców z Uniwersytetu w Kalifornii wykazują, że nanocząsteczki porowatego krzemu pobudzone ultrafioletem a następnie wstrzyknięte do organizmu, krążąc wraz z krwią docierają do komórek nowotworowych, gdzie “święcąc” na czerwono pozwalają na zlokalizowanie guza u chorych. Zastosowanie nanotechnologii w medycynie daje możliwość mniejszego wyniszczenia organizmu, niż w przypadku chorych leczonych tradycyjnymi metodami jakimi są chemio- czy radioterapia.
Z kolei siarka mineralna zajmuje piątą pozycję w hierarchii makroskładników mineralnych niezbędnych do prawidłowego rozwoju organizmu ludzkiego. Stanowi niezwykle ważny element struktury białkowej każdej żywej komórki – roślinnej, zwierzęcej, ludzkiej. W organizmie człowieka znajduje się w ilości aż 0,25% masy ciała. Siarka ułatwia przyswajanie krzemu, sodu, manganu, magnezu, wapnia, żelaza, chloru, jodu, potasu. Dlatego przy niedoborze siarki organizm traci wiele cennych do życia minerałów. Siarka jest niezbędna w tworzeniu połączeń organicznych i jest składnikiem wielu związków, pełniących kluczową rolę w ludzkim ustroju. Występuje w formie siarki mineralnej, utlenionej – słabo przyswajalnej przez organizm lub w postaci siarki organicznej, nieutlenionej – bardzo dobrze przyswajalnej przez organizm.
Makroelement ten jest składnikiem substancji białkowej komórek (buduje aminokwasy cysteinę, cystynę, metioninę), enzymów (np. peroksydaza glutationowa, oksydaza siarczanowa) i hormonów, m.in. insuliny, która bierze udział w metabolizmie lipidów oraz cukrów poprzez regulowanie poziomu glukozy we krwi. Siarka wchodzi również w skład innych związków, tj.: glutation (niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, poza tym wszechobecny antyoksydant), kwas liponowy (przeciwutleniacz), biotyna (wspomaga funkcję tarczycy, bierze udział w procesie tworzenia glukozy, wpływa na prawidłowe funkcjonowanie skóry i włosów), tiamina (odgrywa ważną rolę w procesie oddychania tkankowego, przemianie węglowodanów; przyspiesza gojenie się ran, uśmierza ból), heparyna (naturalny czynnik zapobiegający krzepnięciu krwi w naczyniach krwionośnych) (www.pubchem.ncbi.nlm.nih.gov, www.drugbank.ca).
Siarka wchodzi w skład kości, zębów, włosów, skóry i paznokci oraz bierze udział w procesach ich wzrostu. Nadaje strukturalną trwałość całej tkance skórnej, dzięki czemu odpowiada za sprężystość i elastyczność naskórka i skóry właściwej. Uczestniczy w biosyntezie kolagenu, głównego składnika tkanki łącznej. Odpowiada za odporność naskórka, błon śluzowych, tkanki łącznej. Przyspiesza procesy gojenia, działa sebostatycznie, wzmacnia włosy.
Niedobór siarki występuje często jednocześnie przy niedoborze białek bogatych w siarkę. Objawy niedoboru siarki są widoczne tzw.”gołym okiem”: twardnienie włosów, ich łamliwość i wypadanie, utrata jędrności skóry, bladość skóry, nadmierne rogowacenie naskórka, łamliwość i choroby paznokci, dolegliwości stawowe, osłabienie metabolizmu tłuszczów, białek, węglowodanów, powoduje choroby tj. katarakta (zaćma) lub łuszczyca. Stąd też suplementacja siarką jest wykorzystywana przy leczeniu schorzeń skórnych. Pierwiastek ten ma działanie antybakteryjne, dlatego jest niezwykle skuteczny w walce z trądzikiem. Działa też sebostatycznie, reguluje pracę gruczołów łojowych, w związku z tym stosowany jest przy przetłuszczaniu się włosów. Ponadto siarka ma właściwości detoksykacyjne i antyoksydacyjne.
Produkty bogate w siarkę: owies, groch, kapusta, kalafior, chrzan, rzodkiew, rzepa, cebula, czosnek, jajka, mleko, mięso.
Wystarczająca ilość argumentów przekonujących o wadze racjonalnego żywienia. Żywność to nie tylko smak i zaspokojenie głodu. To przede wszystkim prawidłowe funkcjonowanie organizmu, czyli zdrowe ciało, a w nim dopiero zdrowy duch.
Bibliografia
Paulina Barczak (2012) “Pierwiastki w kosmetykach: krzem i siarka”; praca dyplomowa pod kierunkiem dr hab. inż. Anny Herman
Polish
English
Ukrainian